Jak przejście na emeryturę wpływa na zdrowie i samopoczucie?

Wakacje trwają cały rok, poranki zaczynamy od kawy w piżamie, a wieczory spędzamy na tym, co sprawia nam przyjemność. Brzmi pięknie, prawda? Ale czy emerytura rzeczywiście jest tak błoga, jak się ją przedstawia?

Świat się starzeje, a Polska starzeje się jeszcze szybciej. Coraz więcej osób dożywa sędziwego wieku, a jednocześnie rodzi się mniej dzieci. Według danych GUS emeryci i renciści już teraz stanowią jedną czwartą populacji naszego kraju, a w najbliższej przyszłości ich udział mocno wzrośnie. O tym, że to problem dla systemu emerytalnego, napisano już bardzo dużo, mnie bardziej interesuje coś innego: jak przejście na emeryturę wpływa na zdrowie i dobrostan.

Emerytura – dla wielu to obietnica życia bez stresu. W końcu mamy czas na wszystko, na co wcześniej nam go brakowało. Coś jak wakacje w wersji open-ended. Przestajemy pracować. Nie szukamy już nowego zajęcia. W końcu można regularnie spotykać przyjaciół, ćwiczyć yogę, przeczytać „W poszukiwaniu straconego czasu” a i tak zostanie chwila na dobry posiłek i oglądanie seriali. Przechodzimy od rytmu dnia podporządkowanego pracy do rytmu elastycznego, zależnego od nas. W tej sytuacji nie jest dziwne, że wiele osób oczekuje tej zmiany, a tylko nieliczni wydają się być świadomymi tego, że może być ona dla nich dużym wyzwaniem.

W tym roku opublikowano przegląd badań, w którym szukano odpowiedzi na pytanie: jak emerytura wpływa na zdrowie fizyczne i psychiczne? Badania dotyczyły ludzi na całym świecie. Przegląd obejmował dane z USA, Chin, Brazylii, Indii, Rosji, Nigerii i wielu innych krajów. Wynik? Najgorszy dla autorów bloga naukowego, bo niejednoznaczny. No bo jak sobie poradzić z faktem, że jedno z badań z 2021 roku wykazało, że przejście na emeryturę sprzyja doświadczaniu objawów depresji, podczas gdy inne, z tego samego roku, sugerowało, że przejście na emeryturę zmniejsza ryzyko depresji aż o 20%.

Dlaczego wyniki są tak różne?

Cóż, mówiąc wprost, wpływ emerytury na nasze zdrowie zależy od wielu czynników. Liczą się przede wszystkim takie rzeczy jak: rodzaj pracy, którą wykonujemy, przed przejściem na emeryturę, stan zdrowia oraz status społeczno-ekonomiczny. Zacznijmy od tego ostatniego: po przejściu na emeryturę osoby z wyższym statusem społecznym częściej odczuwają poprawę zdrowia psychicznego i fizycznego, mają więcej czasu na aktywność fizyczną i rekreację. Ci z niższym statusem, bardziej narażeni są na spadek kondycji fizycznej, więcej czasu spędzają w fotelu przed telewizorem i częściej doświadczają problemów ze zdrowiem.

Myliłby się ten, kto wyciągnąłby z tych badań prosty wniosek, że żeby być szczęśliwym na emeryturze to, w pierwszej kolejności trzeba być niemieckim emerytem z tysiącami euro na koncie. Nie, nie i jeszcze raz nie. Pozytywna relacja między statusem społecznym a dobrostanem na emeryturze w dużej mierze wynika z faktu, że osoby wykształcone i bogatsze relatywnie częściej niż inni znajdują coś dla siebie, są aktywne, bardziej dbają o zdrowie, częściej się uczą, udzielają się jako wolontariusze, uprawiają sport itp. Wiele z tych czynności nie wymaga pieniędzy a jednocześnie przynosi korzyści tym, którzy je wykonują. Na marginesie dodam też, że osoby o wyższym statusie społeczno-ekonomicznym częściej też są pracującymi zawodowo emerytami.

Obok miejsca w hierarchii społecznej tym co się liczy dla dobrostanu jest to co zostawiamy za sobą przechodząc na emeryturę. Osoby zaprzestające wykonywania stresującej pracy często zauważają poprawę samopoczucia – szczególnie w przypadku mężczyzn. Z kolei dla tych, którzy odchodzą z pracy, która dawała im poczucie celu i rytm dnia, emerytura może oznaczać utratę codziennych struktur, kontaktów społecznych i poczucia tożsamości. To mi dobrze tłumaczy, dlaczego na uczelniach tak często spotykamy aktywne osoby  z tytułem profesora emeritusa.

Aktywność fizyczna w emeryturze to kolejny kluczowy aspekt dobrostanu. Badania pokazują, że z wyższych klas społecznych, stają się po odejściu z pracy bardziej aktywne – częściej przeznaczają czas na spacery, ćwiczenia w domu czy wizyty na siłowni. Ci, którzy mają mniej pieniędzy lub mieszkają w miejscach, gdzie dostęp do bezpiecznych przestrzeni do aktywności jest utrudniony, często spędzają więcej czasu w bezruchu. A to przekłada się na gorsze samopoczucie – im bardziej aktywni jesteśmy, tym lepsze nasze zdrowie psychiczne.

Kultura i społeczne nastawienie do pracy również odgrywają dużą rolę. W krajach zachodnich emerytura jest czymś powszechnym, a osoby starsze często otrzymują społeczny szacunek za lata pracy. W innych miejscach świata zakończenie kariery zawodowej może nie budzić takiego szacunku, a wsparcie finansowe ze strony państwa bywa mniejsze. Przegląd badań przeprowadzony przez Mukku i współpracowników wykazał, że w krajach takich jak USA, Kanada czy Australia emerytura zazwyczaj korzystnie wpływa na zdrowie psychiczne, podczas gdy w Japonii czy Singapurze może je pogarszać.

Emerytura jest niezwykle indywidualnym doświadczeniem. Nie istnieje jeden uniwersalny scenariusz przechodzenia na emeryturę. Przykładowo: ktoś będąc emerytem ma pracującego współmałżonka, małżonek kogoś innego również jest na emeryturze a inni żyją samotnie. Różne są też okoliczności przechodzenia na emeryturę – czasem jest to decyzja planowana z wyprzedzeniem. Znam kogoś, kto przechodził na emeryturę, mając w planach bycie wolontariuszem. Innym razem nagła zmiana, wymuszona okolicznościami takimi jak problemy zdrowotne czy potrzeba opieki nad bliskimi. Badania pokazują, że planowana i dobrowolnaemerytura często poprawia zdrowie i samopoczucie, natomiast nagła lub wymuszona może być stresującym wydarzeniem.

Co z tego wynika dla nas? Przede wszystkim, warto przygotować się na emeryturę nie tylko finansowo, ale też psychicznie i fizycznie. Aktywność fizyczna, życie społeczne i dbałość o zdrowie psychiczne, zainteresowania są kluczowe, niezależnie od tego, czy odchodzimy z pracy w komfortowych warunkach, czy w trudniejszej sytuacji. Dla polityki społecznej oznacza to, że szczególną uwagę należy zwrócić na osoby z niższym statusem społeczno-ekonomicznym, które są bardziej narażone na negatywne skutki przejścia na emeryturę.

Na koniec, emerytura może być czasem wytchnienia, okazją do realizacji pasji i poprawy zdrowia, ale tylko wtedy, gdy podejdziemy do niej świadomie i aktywnie. To jeden z tych przykładów, które obiektywnie służą dobrostanowi, ale w praktyce dużo zależy od nas. To moment, w którym warto zadbać o siebie zarówno w wymiarze fizycznym, umysłowym i społecznym. Przy odpowiednim wsparciu i przygotowaniu, ten nowy etap życia może naprawdę stać się złotym okresem pełnym zdrowia i satysfakcji.