A Ty z kim dzielisz chleb? - Czyli o tym, że wspólny posiłek to coś więcej niż jedzenie

Pojęcie "kompan" – może i trąci myszką, ale choć rzadko używane nie powinno wywoływać problemów interpretacyjnych. Towarzysz, przyjaciel, bratnia dusza, z takim by konie kraść i różaniec odmawiać. Ale czy zastanawialiście się kiedyś, skąd w ogóle wzięło się to słowo? Okazuje się, że jego historia zaczyna się… przy stole.

Podobnie jak angielskie companion, francuskie copain, hiszpańskie compañero czy włoskie compagno, nasz "kompan" bierze swój początek od łacińskiego cum (czyli "z") i panis (czyli "chleb"). Kompan to ten, z którym dzielisz chleb. A to wskazuje, że jedzenie staje się symbolem relacji, wspólnoty, więzi. I to nie tylko w Europie – bo okazuje się, że w Chinach słowo oznaczające towarzysza (伙伴) wywodzi się ze starszego terminu (火伴), który dosłownie oznacza… „ognistego towarzysza”. Czyli kogoś, z kim siedzisz przy ognisku i dzielisz się posiłkiem.

Jedzenie od zawsze wiąże się z relacjami. Na długo przed tym zanim znaleźliśmy słowa do opisu wspólnego biesiadowania, biegający po sawannie łowcy i zbieracze dzielili między siebie upolowaną zwierzynę i zerwane owoce. A to może wskazywać, że rola, jaką w kształtowaniu naszego dobrostanu, odgrywa spożywanie posiłków w towarzystwie innych ludzi, jest zapisana w naszych genach. Poza tym widać ją w kulturze, tradycji, przyganach ze strony babci, i w przed świętami, wypełnionych sałatką warzywną, miskach.

Niewiele ryzykuję, pisząc, że każdy z Was pewnie słyszał to słynne powiedzenie: „jesteś tym, co jesz”. Dzisiaj jestem curry z ryżem, wczoraj byłem sernikiem — w porządku. I chociaż utrudnia to określenie własnej tożsamości, wydaje mi się, że w jedzeniu jest coś ważniejszego niż to, co znajduje się na talerzu.

Jedzenie to bowiem coś, co nas łączy. Dlatego, jak pokazują naukowcy,  nie tak bardzo liczy się to, co jemy. Pierwszorzędne znaczenie ma to, kto siedzi z nami przy stole. A zatem — nie tyle brokuł, buraczki ani omlet, dla zdrowia ważniejsze jest czy przy stole jest  rodzina, przyjaciele, a nawet koledzy z pracy.

Jedzenie razem = szczęście?

W najnowszym World Happiness Report 2025 pojawiła się bardzo ciekawa analiza związku pomiędzy wspólnym jedzeniem a subiektywnym dobrostanem. Zanim podzielę się szczegółami, mam dla Ciebie pytanie: ile razy w ostatnim tygodniu jadłeś/aś obiad, kolację lub lunch z kimś znajomym? Członkiem rodziny? Przyjacielem? Kolegą z pracy?

Policz. Raz? Dwa? Pięć? Dziesięć?

Jeśli wyszło Ci więcej niż osiem, to… wspaniale! Możliwe, że jesteś z Ameryki Łacińskiej albo Karaibów, bo to właśnie w tym regionie ludzie najczęściej jedzą razem. Chociaż bardziej prawdopodobne, że jesteś z Polski – bo ze średnią niemal 11 jesteśmy na 5 miejscu na świecie jeżeli chodzi o liczbę posiłków jakie zjadamy wspólnie!

Na drugim końcu zestawienia są: Bangladesz, Estonia, Litwa  – kraje, gdzie coraz więcej ludzi jada samotnie. I to widać w statystykach dotyczących dobrostanu.

Jedz z ludźmi = żyj lepiej

Badania pokazują, że nastolatki, które częściej jedzą z rodziną:

· mają lepsze nawyki żywieniowe,

· rzadziej są otyłe,

· mniej cierpią na zaburzenia odżywiania,

· i… lepiej się uczą.

Mamine: „Kochanie zjedz buraka” – nabiera nowego sensu. W jednym z eksperymentów zauważono silny pozytywny wpływ wspólnych posiłków na dobrostan młodych ludzi, ale jego efekt był dużo mniejszy, jeżeli młodzież w czasie posiłku sięgała po smartphone’y.

Co więcej, wspólne posiłki mają silniejszy pozytywny wpływ na młodych ludzi niż na starszych – choćby dlatego, że budują poczucie więzi i bezpieczeństwa. A jak to wygląda u dorosłych? Tu sprawa się trochę komplikuje. Bo o ile liczba wspólnych posiłków wpływa pozytywnie na wszystkich, to emocjonalne skutki są różne. Szczególnie dla kobiet. Okazuje się, że kobiety, które częściej jedzą samotnie, mają wyższy poziom negatywnych emocji niż te, które jedzą z innymi. Rada praktyczna dla panów, szczególnie na te dni, gdy ich partnerki są zdecydowanie bardziej drażliwe: Kochanie, może zjemy razem obiadek?

A co z osobami starszymi? Tu temat robi się naprawdę ważny. U osób, którym PESEL jest jakby mniej łaskawy od dawna już obserwuje się rosnącą samotność, zmniejszony apetyt, wywołane i wzmacniane przez złe nawyki żywieniowe choroby przewlekłe i brak motywacji do samodzielnego gotowania. Liczona w latach dojrzałość idzie niestety w parze z odchodzeniem od przygotowywania pełnowartościowych posiłków, brakiem regularności posiłków i wybieraniem gotowych, mało odżywczych dań. Tymczasem rozwiązanie wydaje się być bardzo proste.

Badania (a było ich prawie 6 tysięcy!) pokazują, że wspólne jedzenie niesie ze sobą liczne korzyści dla osób starszych. Gromadne ucztowanie, przekąszanie, przegryzanie, żerowanie, sprawia, że:

· osoby starsze jedzą więcej i chętniej (a należy pamiętać, że wiele z nich ma problemy z apetytem),

· mają lepsze samopoczucie - obserwuje się u nich poprawę nastroju,

· rośnie ich satysfakcja z życia,

i co raczej oczywiste,

· wzrasta liczba i intensywność relacji społecznych.

Nikomu nic nie podpowiadam, ale w obliczu tego co czytam to ciekawe wydaje mi się to co obserwujemy w różnych miejscach na świecie, a mianowicie: programy wspólnych posiłków organizowane w społecznościach lokalnych. W wielu miejscach inicjowane są przedsięwzięcia polegające na zapraszaniu seniorów do wspólnego jedzenia. W domach kultury, parafiach, centrach społecznych – bo jedzeniu nie chodzi tylko o jedzenie, liczą się compañeros.

Fika, feta i… przyszłość seniora

Wspólne jedzenie działa najlepiej, gdy jest codziennym rytuałem, a nie wyjątkiem. Nie chodzi tu o romantyczne kolacje (choć i te bywają ważne) czy niedzielne obiady (również istotne). Nawet przerwa na kawę może robić robotę.

Przykład? FIKA. Brzmi jak żart z TikToka, ale to szwedzki zwyczaj robienia sobie przerwy na kawę i ciastko – zawsze razem z kimś. W pracy, w domu, gdziekolwiek. Autorzy artykułu w piśmie Appetitepokazali, że wspólna FIKA buduje przynależność, obniża stres i poprawia atmosferę wśród pracowników. Ten rytuał to świetny przykład tego, co dzisiaj nazywa się mikro-interwencją. Krótkie, ale codzienne momenty, kumulują się dając pozytywny efekt, który dla spójności grupy będzie miał silniejsze i trwalsze skutki, niż impreza z dużą ilością piwa i strzelaniem do siebie plastikowymi kulkami z farbą.

W języku angielskim jest specjalne słowo określające wspólne jedzenie posiłków: commensality. Przyznam, że jak znalazłem jego tłumaczenie na polski to się okazało, że nic mi to nie mówi. A wy wiecie czym jest komensalizm? Termin ten, był tak bardzo mi nieznany, że po jego napisaniu spodziewałem się, że WORD  go podkreśli, ale nie, okazuje się, że jednak jest takie coś po polsku. Komensalizm to taki rodzaj współistnienia, w którym ktoś czerpie korzyści, ale nie idą za tym szkody dla kogoś innego. W przyrodzie to choćby ptaki siadające na grzbietach roślinożerców, po to by karmić się owadami albo przyczepiona do rekina rybka Remora zjadająca resztki po ucztowaniu gospodarza.

Jak widać z badań, wspólne jedzenie stanowi dobry przykład, tego, że wśród ludzi również widzimy komensalizm, choć nie jesteśmy dwoma rożnymi gatunkami. Chociaż Wikipedia wskazuje, że komensalizm jest korzystny dla jednego z partnerów, a dla drugiego jest obojętny, to u ludzi wszyscy wydajemy się korzystać. No może najmniej ci, którzy płacą za zakupy. Komensalizm to nic innego jak współbiesiadnictwo. Dzisiaj jakoś mi się słownikowo zrobiło – słowo to pochodzi od łacińskiego com z/współ i mensa – stół. A zatem nie trzeba wcale fancy mealu z przeznaczeniem na Instagrama. Wystarczy kanapka z paprykarzem i 15 minut z kimś bliskim. Z kimś, z kim można się pośmiać, pogadać, pomilczeć. Z kompanem.

A teraz… wybaczcie, idę przygotować obiad. Dla moich ulubionych człowieków.